AS PALABRAS DE FRAN ALONSO

Cartas de amor, vistas polo seu autor. Resumo da conferencia pronunciada o xoves día 16 de abril de 2009, na Biblioteca do Consello da Cultura Galega, para as alumnas e alumnos do Club de lectura Gálix TENDENDO REDES

Literatura e mundo.
Todo discurso debe estar fundamentado nun proxecto literario. Cal debe ser a pragmática da literatura? Lectura en espazos diversos, en linguas diversas, mensaxes de distintos tipos. A lectura debe ir máis aló da función da literatura, pois ler ficción é unha segunda vida, Vivir dúas veces. Os escritores edificamos sobre o que lemos. As lecturas vannos conformando como seres.
Teño dous lectores dentro de min, a literatura que me gusta e os libros que me abren camiños, porque me están dicindo cal é o camiño. O mesmo camiño acontece coa literatura que nos transmite vidas, porque vivimos na pel das personaxes; dótanos dunha capacidade sensitiva que non teñen outras artes, dótanos da capacidade crítica. Literatura é comprensión do mundo. Para os escritores o reto é dobre, temos que ser capaces de entender cal é a situación antes de poñernos a escribila.

A miña mirada como escritor.
Díxose en moitas ocasións que eu teño dúas liñas, unha urbana, que se recrea no inmediato, e unha liña de compromiso que vai ata aqueles lugares do mundo onde hai conflitos, cos que me comprometo como escritor. Discrepo con iso. Teño unha mirada única como escritor. É a mesma aquí que en Filipinas. Vivimos nun mundo globalizado, onde as distancias son cada vez máis pequenas, a globalización e a tecnoloxía cambiaron as nosas vidas. Se hai fame en África negra é un problema tamén meu, pois os habitantes de África negra virán ao meu país e iso vaime afectar directamente no meu contorno. Exactamente igual que se Al Qaeda bombardea as torres xemelgas, vaime repercutir en actos cotiáns da vida persoal, nos aeroportos, por exemplo; tamén se Estados Unidos invade Irak me vai repercutir na economía. O mundo global tamén me afecta, por iso a miña mirada é sempre a mesma, tanto sobre as miñas cidades como sobre as cidades que me quedan lonxe. Rexeito a etiqueta de literatura de compromiso porque non son tan inxenuo cmo para pensar que coa literatura se pode cambiar o mundo, simplemente intento explicarlle aos meus contemporáneos como vexo eu o mundo.
(Proxéctase o vídeo producido por Lara Batelos, baseado en poemas de Fran Alonso e Kiko Neves. Recítase o poema “Teño un amigo que dorme nunha rúa estreita sen portal”). Eu traballaba nun bar, viña un mendigo todos os días a visitarnos, acabou por converterse no meu amigo.

A cultura globalizada puxo fin á cultura xenuinamente rural
A cultura rural desapareceu de Occidente. Eu vivo no rural, as xentes traballan no campo, teñen moitas ovellas, un burro, pero xa non saen por aí, as crezas variaron, os modos de vida son iguais aos habitantes das cidades. Hai unha uniformización na forma de vestir, de divertirse. O silencio tamén desapareceu, o que define hoxe a nosa cultura é o ruído. O silencio produce estrañeza. Eu só sentín o silencio absoluto no deserto do Sahara. O silencio é hoxe un obxecto de luxo e véndese como tal. Está ligado ás urbanizacións máis caras pero é ficticio. A cultura rural desapareceu en Occidente pero pervive nos países empobrecidos.

As experiencias que inspiraron o libro Cartas de amor.
Cabo Verde, Chao das Caldeiras.
No ano 1999 visitei Cabo Verde, a Ilha de Fogo está presidida por un volcán que non está en erupción pero que mantén actividade. Para chear ao volcán alugamos un transporte e cando chegamos á aldea de Chao das Caldeiras conectamos coa xente da vila. Cabo Verde non ten demasiado turismo, agás na illa de Sal, alí en Chao das Caldeiras buscamos un rapaz que nos levou ao volcán, había emanacións de xofre e eu decidín non subir, pois sufro de asma. Era un volcán fermosísimo, produciume unha imantación especial, quedei sentado ao pé do volcán e tomei algunhas notas. Alí naceu este poema: “Periferia”. “O silencio flúe da terra carbónica. Caho das caldeiras. Son. Só.“ Sentíame moi lonxe, pero tamén no centro do mundo, é unha individualidade Cando o sol pegou forte percorrín a vila, era toda feita de montañas e vales de lava e paseando polo camiño das casas, vin un vello falando cun burro. Ao pouco tempo estaba diante xantando con el, cunha botella de grogue, un calcohol que se fai da cana de azucre. Aquel home comezou a contarme a súa historia pola súa relación co volcán; era capaz de predicir o futuro polo volcán, os camibos de tempo, a historia da vila toda estaba marcada polo volcán. Eu quedei prendido da súa historia. O home falaba dunha filla que non estaba, emigrara. Cabo Verde ten unha poboación emigrante dunhas 500.000 persoas fóra do país. Eu concibín esta histora de Cartas de amor, naquela muller que non estaba presente. Non quería escribir un libro protagonizado por mulleres senón un que xa o levaba escrito e decateime de que non podía ser, inconscientemente o meu inconsciente decatábase de que eran as mulleres as que sufrían a peor parte e por iso responde máis a unha certa autenticidade. Libro de amores imposibles, aínda que o amor é o que move as personaxes, mais, o verdadeiramente real, son as vidas destas personaxes, as súas angueiras.
Sahara, os inmigrantes ilegais.
Outro temá e o da migración ilegal, ata a cooperante secuestrada, o conto do “Sahara, améndoa amarga” ou “O que nunca me preguntaches”, nos cales as protagonistas se moven por circunstancias que non elixen senón que lles veñen dadas. En “Confesión”, non existe esa migración física senón unha migración anímica, fuxir de si mesma ata que se acepta. Polo relato de “Sahara, améndoa amarga” sinto unha especial predilección. Eu escribín Territorio ocupado. Viaxei dende o ano 94 o meu primeiro contacto foi moi brutal. Eu viaxaba cara a Arxelia, en Ador, na fronteira, fixéronnos saír do todoterreo e a policía de fronteira fíxonos sacar todos os mapas que levabamos para ver se viña debuxada a fronteira do territorio saharauí. E detivéronnos cinco horas por levar un mapa ilegal. Aquel primeiro contacto marcoume. Os campamentos cambairon moito. Comecei a escribir o conto. Tirei papeis á papeleira e tería abandonado. Se non fose polo meu compromiso con ese pobo. Dirja a quen vai dirixido o libro, marcha do seu país, a Cuba e cando volve xa non atopa o mesmo país. Outros entrevistados contáronme dos seus problemas co clima de Cuba. Testemuños que eu utilicei para construír a protagonista de “Sahara, améndoa amarga”.
A carta inesperada. O arquivo Pacheco.
Outro dos relatos, “A carta inesperada”, están tirados dunha reflexión a partir das fotos do Arquivo Pacheco, que é un arquivo moi sistemático que retrata o Vigo da posguerra. Tiñamos que escribir un relato a partir desa foto. O relato non está ambientado nos tempos de hoxe, senón no Vigo que eu non coñecín pero do que me serviron os testemuños de meu pai. Así construín a atomosfera deste relato. “ A carta inesperada” é unha homenaxe tamén á cidade onde nacín. Documenteime moito.
Confesión. As noites poden ser conmovedoramente perversas
Para escribir “Confesión”, lin un tratado de 120 páxinas sobre a sintomatoloxía das persoas secuestradas. Exactamente igual que cando escribirín “O que nunca me preguntaches”, que escribín despois da miña estadía en Filipinas pero tamén despois da lectura de África, el burdel del mundo. Primeiro gustaríame falar das carencias dos escritores. Os escritores publicamos libros que non sabemos que teñen carencias; por exemplo eu tiña en mente escribir un relato neste libro, Cartas de amor, que non fun capaz de escribir, respecto dunha historia de Centroamérica. Respecto dos relatos dicirvos que foron escritos adoptando a primeira persoa porque é o xeito máis efectivo posible de falar cunha voz propia, chea de sentimentos. “O que nunca me preguntaches”, é un relato froito dunha viaxe miña a Manila. Manila polas noites é un bordel xigantesco; algúns bordeis son realmente esperpénticos; un, por exemplo, que vimos tiña os camareiros todos ananos; parecía unha obra de Valle Inclán, dos esperpentos; a noite nalgúns lugares do mundo pode ser moi perversa. Viaxei a Centroamérica, despois do furacán Mitch, para facer unha reportaxe, aparte de percorrermos algunhas das zonas máis afectadas, estiven en moitas comunidades campesiñas. Nubes de mosquitos, pestilencia, casas de ladrillo, dúas liteiras nun aldo e dúas no outro; nós eramos catro persoas, había unhas cascudas negras enormes pegadas á parede que me quedaban fronte á cara; aquilo era o noxo kafkiano. Cando estabamos ceando fóra viñeron procurarnos unhas rapazas duns trece ou catorce anos, ofrecéndonos o seu corpo. Era desolador. Para min de rapaz Nicaragua foi un referente. Con dezasete anos vivín a causa da Revolución sandinista. Cando a Revolución triunfou as comunicacións eran difíciles. Fixen gravacións. Algunhas que tiñan relacións coas catástrofes anturais; en Cosoltega, onde había un volcán, o Casitas, que se encheu de auga e non resistiu a presión e abriu e arrasou 20.000 persoas baixo a lama que morreron. O cheiro a cadáver, a podremia era insoportable. A historia de Nicaragua en si, que acabou tristemente, (pasa unha cita cunha entrista a unha muller nicaragüense nada no ano 63, chamada Marcia, a muller conta súa vida sempre a escapar). Esta muller tiña un avó conservador e vanse desprazando dunha comarca a outra ata que, por fin, chegou o triúnfo da revolución; e tamén a contrarrevolución, o somocismo asediou as persoas que traballaban na cooperación sandinista e iniciaron un proceso de traslados constantes. A represión foi tan forte que unha serie de campesiños fuxían ocultos en camións pola noite, Lago de Malgua, Illa Zapatera, alí refuxiáronse. É a selva, os campos de cultivo son escasos. Toman a illa pola forza como refuxiados, alí continúan instalados.